هاشمى و رقابت سياسى، محمدرضا سردارى، شرق

به زودى تكليف انتخابات نهم رياست جمهورى روشن خواهد شد. تعيين تكليف از اين منظر كه اين انتخابات تمامى بازيگران خويش را خواهد شناخت. اواسط بهمن ماه زمانى است كه اصولگرايان تحت قالب شوراى هماهنگى نيروهاى انقلاب اعلام كرده اند كانديداى نهايى خويش را معرفى خواهند كرد. گرچه از سوى ديگر على اكبر ولايتى پيش از اين موعد كانديداتورى خويش را اعلام كرده است و گفته مى شود كه هاشمى رفسنجانى لب به سخن خواهد گشود و جامعه سياسى ايران را از انتظار حضور يا عدم حضورش در انتخابات خارج خواهد كرد. اما بى ترديد آنچه كه بيش از همه در سرنوشت انتخابات نهم تاثيرگذار بوده است بحث كانديداتورى هاشمى رفسنجانى است. گرچه پيش از آن كه اين بحث، به بحثى تاثيرگذار تبديل شود، ميرحسين موسوى اين نقش را ايفا مى كرد ولى وى بسيار زود جامعه را از انتظار خارج كرد و ميدان را براى بازيگردانى ديگران مهيا ساخت. اما هاشمى نيز بايد ظرف چند روز آينده تكليف خويش را با جامعه روشن كند. گرچه قرائن و شواهد حاكى است كه وى تصميم خويش را گرفته است و در زمان مناسب اين تصميم را عرضه خواهد كرد. لذا از جايى كه احتمال حضور هاشمى در انتخابات بيش از احتمال عدم حضور وى است از هم اكنون گمانه زنى ها پيرامون نحوه حضور وى در انتخابات و تبعات حضور وى در شرايط سياسى امروز كشور آغاز شده است.
در رابطه با حضور هاشمى و تبعات آن نظرات مختلفى وجود دارد اما دو نظريه بيش از همه قابل نقادى و ارزيابى است. نظر نخست بر اين باور است كه هاشمى با حضورش در انتخابات زمينه ايجاد يك رقابت سياسى را از بين مى برد و انتخابات را به انتخاباتى تك قطبى تبديل خواهد كرد. بدين معنا كه حضور هاشمى باعث خروج كانديداهاى موثر حاضر در صحنه انتخابات از هر دو جناح اصلاح طلب و محافظه كار خواهد شد و در نتيجه انتخابات معناى واقعى خويش را از دست خواهد داد. يعنى با ورود هاشمى به انتخابات جناح هاى سياسى از ارائه كانديداى مطرح خويش منصرف خواهند شد و هاشمى با كسانى به رقابت خواهد پرداخت كه عملاً زمينه اى براى رقابت با هاشمى نخواهند داشت. به عبارت ديگر اكنون در ميان اصلاح طلبان هيچ زمينه اى براى رقابت با هاشمى وجود ندارد. گرچه جريان چپ اصلاحات انتقادات تاريخى و سياسى به عملكرد سياسى و اقتصادى هاشمى داشته و دارد اما هيچ گاه در شرايط فعلى انگيزه اى براى طرح آنان ندارد بنابراين با فرض ورود هاشمى به انتخابات حفظ كانديداى خويش را در صحنه موازى با هاشمى خواهد ديد و در يك نتيجه گيرى منطقى راهى جز كناره گيرى از انتخابات نخواهد داشت. از سوى ديگر كانديداى جريان سنتى اصلاحات نيز وضعيتى مشابه با جريان چپ اصلاحات خواهد داشت و آنان نيز در صورت ماندن در صحنه حرف و سخنى با هاشمى نخواهند داشت. در اردوگاه محافظه كاران اين وضعيت درجات بيشترى وجود دارد. در ميان جريانات نومحافظه كار و طيف ميانه رو محافظه كاران كه قضيه كامل روشن است. بخشى از آنان حمايت علنى خويش را از هاشمى اعلام كرده اند و بخش ديگرى نيز در مرحله تعارف و رودربايستى سياسى قرار دارند و تنها بخش راديكال اين جريان است كه دچار چالش جدى با هاشمى شده اند كه البته به لحاظ وزن سياسى تاثير چندانى بر معادلات موجود ندارند. به عبارتى بهتر موقعيت هاشمى نزد محافظه كاران به گونه اى است كه دو كانديداى مطرح اين جناح اعلام كرده اند كه با هاشمى رقابت نخواهند كرد. بنابراين با فرضيه نخست مى توان گفت كه هاشمى با ورود خويش كليه شكاف هاى سياسى موجود را پر خواهد كرد و نهايتاً صحنه انتخابات را از رقابت تهى خواهد ساخت و از اين منظر ورود هاشمى ضربه اى به توسعه سياسى است.
اما از منظر ديگرى نيز به ورود هاشمى نگريسته اند. منظرى كه البته گمانه زنى ها نشان مى دهد به واقعيت نزديكتر و احتمال وقوع آن نيز بيشتر است. از اين منظر هاشمى وارد صحنه انتخابات خواهد شد اما نه اصلاح طلبان با ورود وى كنار خواهند رفت و نه محافظه كاران پا پس خواهند كشيد بلكه انتخابات نهم برخلاف انتخاب هاى گذشته به صحنه رقابت چندين جريان سياسى تبديل خواهد شد.

به عبارتى ديگر در اين انتخابات شكاف هاى سياسى آنقدر وسيع شده كه نه تنها امكان ائتلاف وجود ندارد بلكه جريانى به صورت مستقل با كانديداى مخصوص به خويش وارد انتخابات شده است و هاشمى رفسنجانى نيز در صورت ورود نماينده يكى از اين جريان هاى سياسى موجود است. از اين منظر هاشمى بايد خود را براى رقابت با دو جريان چپ و راست آماده كند. با اين تفاوت كه البته هيچ يك از جريان هاى سياسى موجود با هاشمى چالش سياسى جدى ندارند و تنها بخشى از محافظه كارانند كه منتقد جدى هاشمى محسوب مى شوند. در اين انتخابات حداقل در مرحله نخست اختلافات سياسى نقشى در جذب آرا نخواهد داشت زيرا انتخاباتى چند قطبى خواهد بود و كانديداها صرفاً به عرضه خويش خواهند پرداخت. اما در دور دوم كه محتملاً وجود خواهد داشت هاشمى وارد كارزارى اساسى خواهد شد و بايد با رقيبى به چالش بپردازد كه يا نماينده قدرت در پارلمان است و يا نماينده قدرت در دولت. اما از اين منظر كه نماينده قدرت در دولت دعوايى با هاشمى ندارد بهتر است كه از هم اكنون قضاوت كنيم كه هاشمى در نهايت بايد با نمايندگان قدرت در پارلمان فينال را برگزار كند زيرا به واقع نمى توان تصور نمود جريانى كه با هاشمى انگيزه رقابت ندارد با وى فينال سياسى برگزار كند. به عبارتى ديگر اين سرنوشت، سرنوشت مشترك كليه جرياناتى است كه با هاشمى در شرايط كنونى سر دعوا ندارند. اين جريانات در صورت حضور هاشمى ناگزير پشت سر وى قرار خواهند گرفت تا رقيبى را كه سال گذشته پارلمان را از دست آنها خارج كرد و هم اكنون درصدد كسب دولت است مهار كند. حال چگونه مى توان تصور كرد كه اين جريانات با داشتن منافع مشترك فينال را با هاشمى برگزار كنند.