گزارشی از سمينار "سده انقلاب مشروطيت ايران" در لندن، بابک مستوفی، بی بی سی

سمينار "سده انقلاب مشروطيت ايران: بازنگری گذشته با نگاه به آينده" يکشنبه ۲۳ ژوئيه به همت انجمن سخن و همکاری مدرسه مطالعات شرقی و آفريقايی دانشگاه لندن(SOAS) برگزار شد.

اين سمينار که با حضور سخنرانان مختلف و علاقه مندان در لندن برپا شد، به بررسی جنبه های مختلف انقلاب مشروطيت اختصاص داشت.

مسعود بهنود، روزنامه نگار و محقق، به عنوان اولين سخنران، به روزنامه نگاری و انقلاب مشروطيت ايران پرداخت.

آقای بهنود ضمن اشاره به شبنامه ها و منبرها که مقدمات جنبش مشروطيت را فراهم کردند و پيروزی مشروطه خواهان را ممکن کردند، گفت: "فرمان مشروطيت که صادر شد در زندگی مردم دو تفاوت مشهود رخ داد: اول مجلس و ديگری روزنامه ها. محمد علی شاه همين دو تا را تحمل نمی کرد. مجلس را بمباران کرد و ميرزا جهانگير خان صوراسرافيل و ملک المتکلمين واعظ را در باغ شاه حلق آويز، يکی نماينده قلم و ديگری منبری. به اين شرح رسانه های زمانه همپای مجلس مظهر مردم سالاری شدند و محمد علی شاه مظهر استبداد."

بهنود اضافه کرد:"روزنامه نويسی ايران در صد سالی که از صدور فرمان مشروطيت می گذرد، همپای مجلس زيسته است. چهارده بار برايش قانون نوشته اند و سه بار از هر قيدی آزاد شده است، همچنان که مجلس در سه مقطع نماينده واقعی و بی واسطه مردم شده است."

مهرزاد بروجردی، استاد علوم سياسی و مدير برنامه خاور ميانه در دانشکده مکسول دانشگاه سيراکيوز آمريکا، درباره روشنفکران عصر مشروطيت و سلطنت رضا شاه به سخنرانی کرد.

آقای بروجردی سير تحول فکری و سرخوردگی روشنفکران مشروطه را از امضای فرمان مشروطه و به توپ بستن مجلس تا کودتای ۱۲۹۹ و استقرار سلطنت رضا شاه، مورد بررسی قرار داد و گفت:"چرايی و چگونگی گذار روشنفکران ناراضی عصر مشروطه به روشنفکران دولتمدار دوره رضا شاه در تاريخ نگاری معاصر ايران مورد بی توجهی قرار گرفته است."

سخنران سوم،غلامرضا سلامی، محقق تاريخی به سخنرانی درباره"تحول والی گری در قبل و بعد از مشروطيت: مطالعه موردی حکومت عبدالحسين ميرزا فرمانفرما در آذربايجان" پرداخت.

سلامی گفت:"پس از مشروطه با تاسيس مجلس، احزاب سياسی، مطبوعات آزاد و انجمن های ايالتی، شيوه انتخاب حکام تا اندازه زيادی تغيير کرد. در اين دوره ، حکام با نظر و تائيد مجلس شورای ملی انتخاب می شدند و مواضع احزاب، مطبوعات و انجمن های ايالتی نيز در انتخاب آنان نقش مهمی داشتند."

پس از آن سلامی به انتخاب فرمانفرما به حکومت آذربايجان به دنبال تجاوزات عثمانی به آن ايالت پرداخت.

مجيد تفرشی، محقق تاريخ و فرهنگ معاصر ايران، در سخنرانی اش تحت عنوان"بررسی ويژگی ها و اهميت اسناد تاريخی آرشيوهای بريتانيا در تاريخ نگاری انقلاب مشروطيت ايران"، گفت:"گزارش های مربوط به انقلاب مشروطيت از مقدمات ماجرا گرفته تا متن حوادث و تبعات آن در اسناد آرشيوی انگليسی زبان انعکاس گسترده ای داشته است اما در ميان محققان دسترسی به اسناد ارشيوهای بريتانيايی و آمريکايی به دلايل مختلفی از جمله عدم وقوف به گستردگی آنها، کم توجهی به اهميت تاريخی شان و يا دشواری های قرائت و درک اسناد خام و تبديل آنها به تحقيقات تاريخی مورد توجه جدی قرار نگرفته است."

تفرشی در ادامه به چهار آرشيو در بريتانيا که اسناد مهمی از تاريخ مشروطه ايران را نگهداری می کنند گفت که دوتا از آنها تحت مالکيت خصوصی هستند و دسترسی به آنها مشکل تر است.

احمد سيف مدرس دانشکده حقوق و بازرگانی در انگلستان، به زمينه های اقتصادی نهضت مشروطه خواهی پرداخت و گفت:"نهضت مشروطه طلبی نشانه بارزی از بحران عميقی بود که استبداد سالاری حاکم بر ايران با آن روبرو شده بود. اين بحران هم اقتصادی بود و هم سياسی، هم فرهنگی و اجتماعی."

فاطمه سودآور(فرمانفرماييان)، محقق و پژوهشگر، به مطالعه موردی خاندان ملک به عنوان نمونه ای از تحول اجتماعی ايران در سده منتهی به انقلاب مشروطه پرداخت و گفت: "تلاش من بر اين است که سير تحول يک خانواده مشهور و تاثيرگذار در تاريخ ايران معاصر را در قبل از مشروطه ، در حين انقلاب و پس از آن را به عنوان برشی اجتماعی به تاريخ مشروطه مورد بررسی قرار دهم."

سخنران بعدی، مصطفی زمانی نيا، منتقد، نويسنده و شاعر، به بررسی تجلی انقلاب مشروطيت در سينمای ايران پرداخت. زمانی نيا با اشاره به چند فيلم ايرانی از جمله "عاصی" که بر اساس وقايع حول و حوش انقلاب مشروطه ساخته شده اند، گفت:"جايگاه انقلاب مشروطيت به عنوان يکی از مهم ترين وقايع تاريخ معاصر ايران، در سينمای ايران آن چيزی نيست که شايستگی اش را دارد."

زمانی نيا از "ستارخان" ساخته علی حاتمی به عنوان مهمترين فيلم در اين زمينه اشاره کرد و به تحليل آن پرداخت، ضمن آن که به تحريف های تاريخی آن اشاره کرد.

آخرين سخنران، عليرضا مير علی نقی، منتقد و محقق موسيقی، به بررسی تحول موسيقی در عصر مشروطيت پرداخت و گفت:" در عرصه موسيقی انقلاب مشروطيت ايران را با تصنيف های وطنی به ياد می آورند. تصنيف هايی که بعدها روی آن کلام تغزلی و عاشقانه گذاشته شد، کلام مهيج و ملی آن فراموش شد و سرايندگانش هم به تاريخ سياسی و نه تاريخ موسيقی پيوستند. از تصنيف های عارف قزوينی در تحقيقات و کنفرانس ها مکرر ياد شده است، ولی نقش او در برانگيختن روح انقلاب مشروطيت تا به حال با دقت مورد بررسی واقع نشده است."

ميرعلی نقی در لابلای سخنرانی خود به پخش چند موسيقی و تصنيف هم پرداخت. او قصد داشت فيلمی درباره قمرالملوک وزيری را هم به نمايش بگذارد که وقت جلسه اجازه نداد.

همچنين قرار است به مناسبت صدمين سالگرد انقلاب مشروطه ايران، کنفرانس ۴ روزه ای از تاريخ ۳۰ ژوئيه تا ۲ اوت در دانشگاه آکسفورد با شرکت کارشناسان ايرانی و خارجی برگزار می شود.

بابک مستوفی
روزنامه نگار در لندن