ده پرسش از جامعه شناسی دین، گزارش سخنرانی سارا شریعتی در اولین نشست گروه تخصصی جامعه شناسی دین

سخنرانی دکتر سارا شریعتی در اولین نشست گروه تخصصی جامعه شناسی دین
در انجمن جامعه شناسی ایرا ن.

چهارشنبه ۱۲ اسفند اولین جلسه سخنرانی گروه تخصصی جامعه شناسی دین در انجمن جامعه شناسی ایران بود. این جلسه که در محل انجمن در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار میشد، اولین جلسه از سلسله نشستهای تخصصی گروه جامعه شناسی دین بود که با استقبال زیادی از جانب اساتید و دانشجویان روبرو شد. دکتر سارا شریعتی، سخنران این جلسه، صحبت خود را تحت عنوان " ده پرسش از جامعه شناسی دین" با اظهار امیدواری از اینکه دین هم از آنچه که دورکهیم "حوزه ی ممنوعه" مینامد دارد بدر می آید و امروز می توان از منظری بیرونی هم به مطالعه ی دین پرداخت، آغاز کرد.
وی با نگاهی به تجربه ی گروه جامعه شناسی ادیان در فرانسه سالهای ۵۰، به مهمترین مسائلی که رشته ی جامعه شناسی دین با آن روبروست اشاره کرد و به عنوان اولین سوال، نام گزاری این رشته که در آغاز جامعه شناسی دینی خوانده میشد و سپس به جامعه شناسی ادیان و بعد امر دینی تغییر نام داد را به بحث گذاشت. مساله دین و غیر دین در جامعه شناسی دین، یکی دیگر از محورهای مورد بحث سارا شریعتی بود. وی با طرح این سوال که آیا برای شناخت یک دین باید دیندار بود؟ به برخی از پاسخهای مطرح در این مورد اشاره کرد و مشخصا به معرفی سه موضع پرداخت: نخست به نظری که معتقد بود براي شناخت دین، نه تنها مجبور نيستيم كه متدین باشيم، بلکه بالعكس، بایستی فاصله ی لازم را با آن داشته باشیم و سپس نظری که میگفت براي شناخت يك دين ميبايست به اين دين وارد شد، زندگيش كرداما بعد از آن خارج شد و نهایتا آنکه شناخت یک دین را مساوی با شناخت همه ی ادیان میدانست. در جمعبندی این بحث سارا شریعتی از دیالکتیک فاصله و مشارکت در کار پژوهش، از لزوم رعایت فاصله ی لازم برای حفظ بی طرفی ارزشی و همچنین ضرورت همدلی و مشارکت برای فهم میدان تحقیق سخن گفت. از دیگر مسائل بحث برانگیز این صحبت، جایگاه مارکسیسم به عنوان یکی از منابع در جامعه شناسی دین و همچنین تعریف دین و امر دینی بود. سارا شریعتی مساله ی تعریف دین و تشخیص دین را در جامعه ی مدرن از مهمترین مسائل این رشته نامید و تاکید کرد که با توجه به موقعیت و اشکال جدید دین در جامعه ی مدرن، دیگر نمیتوان تنها با شاخص قرار دادن میزان پایبندی به احکام دینی، حضور اجتماعی دین و یا عقب نشینی آن را، نتیجه گرفت.
این جلسه که از ساعت ۵ بعد از ظهر آغاز شده بود با پرسش و پاسخی بحث انگیز تا ساعت ۸ شب ادامه یافت. در این پرسش و پاسخ ابتدا دکتر ثقفی، استاد جامعه شناسی دین، سوال خود را چنین طرح کرد که جامعه شناسی دین یا جامعه شناسی دینی؟ دین آیا مضاف است بر جامعه شناسی یا صفت آن است؟ سپس دکتر ذکاوتی، مدیر انجمن ایرانی تعلیم و تربیت، مساله ی تعریف امر قدسی در جامعه ی مدرن را مطرح نمود. در ادامه جلسه دکتر شجاعی زند، استاد جامعه شناسی دین در دانشگاه تربیت مدرس، اشاره کرد که صحبت کردن از امر دینی، دین و شبه دین را با هم درمی آمیزد و کار را بر جامعه شناسی دین مشکل میسازد و جامعه شناسی ادیان مناسبترین عنوان برای این رشته است. دکتر سراج زاده، استاد جامعه شناسی دین در دانشگاه تربیت مدرس اما بر اهمیت روش کار تاکید کرد و اشاره کرد که اعتبار یک تحقیق نه به تعلقات فکری محقق بلکه به روش علمی آن است.

یکی از سوالات نیز از جانب خبرنگار حاضر در جلسه بود که پرسید فکر میکنید علت این استقبال بی سابقه از یک جلسه ی تخصصی، موضوع جامعه شناسی دین باشد و یا شخص شما و نام شریعتی؟ سارا شریعتی پاسخ را به شرکت کنندگان جلسه ارجاع داد و سپس ضمن جمعبندی مباحث و سوالات مطرح شده اشاره کرد که این پرسشها طبیعتا پاسخهای متفاوت و متعددی را در بردارد اما آنچه که اهمیت دارد استقلال این رشته از اعتقادات فردی و ضرورت مبادله ی دیدگاهها جهت پیش برد پژوهشهای علمیست که امیدواریم ادامه ی این جلسات بتواند زمینه های لازم آن را مهیا سازد.