اصلاح طلبان در ترديد، محمد قوچانى، شرق

درحالى كه محافظه كاران براى گزينش نامزد نهايى خود در انتخابات رياست جمهورى همچنان در تعليق به سر مى برند، اصلاح طلبان سعى دارند بر ترديدهاى خود در اين رقابت ها غلبه كنند. در واقع اگر محافظه كاران تصميم خود را براى كسب كرسى رياست جمهورى گرفته اند و تنها در اعلام آن دچار مشكل هستند، اصلاح طلبان هنوز در مرحله تصميم گيرى به سر مى برند. از ميان آنان تنها اعضاى مجمع روحانيون مبارز به صورت جدى به نامزدى مهدى كروبى فكر مى كنند و ديگران كم و بيش هنوز تصميم نهايى خود را نگرفته اند. شب گذشته سيدعلى اكبر محتشمى پور به عنوان رئيس ستاد انتخاباتى مجمع روحانيون مبارز انتخاب شد و سيدهادى خامنه اى، رسول منتجب نيا و محمد مقدم از سوى اين گروه سياسى به عنوان سفيران انتخاباتى آن در سراسر كشور برگزيده شدند. پيش از اين به صورت غيررسمى اعلام شده بود مجمع روحانيون مبارز در جلسه هفته گذشته خود نامزدى مهدى كروبى را در انتخابات رياست جمهورى تصويب كرده است و شب گذشته نيز محمدباقر ذاكرى عضو شوراى مركزى مجمع روحانيون مبارز به خبرگزارى فارس گفت «تمامى اعضاى» اين گروه آقاى كروبى را اصلح و شايسته ترين فرد براى انتخابات و ادامه اصلاحات مى دانند. تاكيد بر عبارت «تمامى اعضا» به معناى آن است كه سيدمحمد خاتمى رئيس جمهور و سيدمحمد موسوى خوئينى ها عضو ارشد مجمع روحانيون مبارز نيز با نامزدى مهدى كروبى موافقند يا دست كم در جلسه اى كه به اين منظور تشكيل شده است حضور داشته اند و برگ برنده بزرگى براى كروبى است كه به عنوان وارث جنبش اصلاحات شناخته شود. با وجود اين يك سئوال جدى پيش روى كروبى قرار دارد و آن احتمال نامزدى هاشمى رفسنجانى است كه نه تنها آراى بخش بزرگى از محافظه كاران را از آن خود خواهد كرد بلكه طبيعتاً به بخشى از آراى اصلاح طلبان نيز نظر دارد.
مجمع روحانيون مبارز در ميان گروه هاى اصلاح طلب در بهترين موقعيت از نظر انتخاب نامزد قرار دارد اگر جبهه مشاركت و مجاهدين انقلاب اميدى به تاييد صلاحيت سران تراز اول خود (محمدرضا خاتمى و بهزاد نبوى) از سوى شوراى نگهبان ندارند، روحانيون مبارز يقين دارند كه صلاحيت مهدى كروبى براى ورود به انتخابات رياست جمهورى تاييد خواهد شد. كروبى در ۲۵ سال گذشته در رده ۱۰ مرد اول نظام سياسى كشور قرار داشته و دو دوره رئيس مجلس شوراى اسلامى بوده است. جايگاه وى در مقام دبيرى روحانيون جناح چپ (مجمع روحانيون مبارز) و پذيرش شيخوخيت وى از سوى حتى جناح راست مانع از هرگونه تعرض مستقيم و آشكار به كروبى مى شود. از اين جهت مهدى كروبى در جناح چپ مشابه ترين موقعيت را نسبت به هاشمى رفسنجانى در جناح مقابل دارد. هر دو شيخ رابطه اى مستقل و متناسب با جناح راست دارند. هاشمى رفسنجانى و مهدى كروبى هر دو در مراسم سالانه بزرگداشت شهداى جمعيت موتلفه اسلامى سخنرانى مى كنند و سابقه عضويت و رفاقت با اعضاى جامعه روحانيت مبارز تهران را دارند؛ هر دو مورد توجه بنيانگذار جمهورى اسلامى و از معتمدان امام خمينى بوده اند و از سوى بدنه نيروهاى انقلاب اسلامى در نهادهايى مانند سپاه و نيز خانواده شهدا مورد توجه و احترام هستند. مهدى كروبى ساليان دراز در بنياد شهيد حضور داشته و محسن رضايى فرمانده سابق سپاه از دوران جوانى به او نزديك بوده همچنان كه در دوره جانشينى فرماندهى كل قوا از سوى هاشمى رفسنجانى، محسن رضايى با او مستقيم در تماس بوده است. مهدى كروبى و هاشمى رفسنجانى در يك دوره زمانى در مجلس سوم با هم همكار هم بوده اند و در هنگام حضور هاشمى رفسنجانى در مقام رياست جمهورى، مهدى كروبى به رياست مجلس شوراى اسلامى رسيد. در اين مقطع مجمع روحانيون مبارز با وجود جدايى از جامعه روحانيت مبارز ترجيح داد از نامزدى هاشمى رفسنجانى (عضو روحانيت مبارز) در انتخابات رياست جمهورى حمايت كند اما به تدريج روابط ميان آنها تيره شد. تمايل دولت جديد به فاصله گرفتن از فضاى دهه ۶۰ و حضور عناصر راستگرا در ائتلاف حاكم بر آن مانع از تداوم پيوند ميان مجلس و دولت شد و سرانجام با شعار حمايت از هاشمى، رقيب ديرين مهدى كروبى بر كرسى رياست مجلس چهارم نشست و براى اولين بار و آخرين بار ناطق نورى در جمع سران سه قوه كنار هاشمى رفسنجانى نشست. در اين دوره مخالفت هاى سران روحانيون مبارز به خصوص موسوى خوئينى و على اكبر محتشمى با هاشمى رفسنجانى جدى تر شد درحالى كه افراد ميانه رو اين گروه مانند مهدى كروبى و سيدمحمد خاتمى ترجيح دادند از كنار مسئله عبور كنند. با وجود اين به تدريج تفاوت نظر ميان دو شيخ آشكارتر شد. انتخابات مجلس ششم به همان اندازه كه به كنار ماندن هاشمى رفسنجانى از پارلمان (نهادى كه او سه دوره پياپى عضو و رئيسش بود) منتهى شد به احياى مهدى كروبى منجر شد. كروبى بار ديگر رئيس مجلس شد و در اين مقام تجربه اى سخت و مهم را از سر گذراند. او از يك سو با افزايش مطالبات اصلاح طلبانه در مجلس مواجه بود و سعى مى كرد از آنچه به عنوان خط امام و اصل نظام اعتقاد داشت دفاع كند و از سوى ديگر در برابر زياده خواهى هاى محافظه كارانه مقابله مى كرد. مخالفت با بازداشت حسين لقمانيان نماينده همدان، مخالفت با اعدام سيدهاشم آقاجرى، مقاومت در برابر تغيير بودجه پيشنهادى دولت اصلاح طلب و نيز ردصلاحيت گسترده نمايندگان مجلس ششم به شيوه مهدى كروبى روى ديگر سكه اى بود كه در آن كروبى با اصلاح قانون مطبوعات يا برخى نطق هاى پيش از دستور نمايندگان اصلاح طلب انجام مى داد. همچنين گفته مى شود مهدى كروبى با حذف هاشمى رفسنجانى از فهرست منتخبان مجلس ششم مخالف بوده است اما اينك همين كروبى است كه به نامزدى در انتخابات رياست جمهورى فكر مى كند و معتقد است مى تواند اصلاحات دولت خاتمى را پيگيرى كند. برخى تحليلگران معتقدند حضور همزمان مهدى كروبى و هاشمى رفسنجانى در انتخابات آينده ممكن است به شكسته شدن سبد آراى اصلاح طلبان منتهى شود اما در عين حال افراد ديگرى از اصلاح طلبان بر اين باورند كه كروبى و هاشمى دو انتخاب پيش روى اصلاح طلبان بلكه كل نظام سياسى است كه مانع از هرگونه سلطه جناحى و گروهى بر كشور در سال ۱۳۸۴ مى شود. گرچه چسبندگى تشكيلاتى كروبى به اصلاح طلبان (عضويت در مجمع روحانيون مبارز) پيش از چسبندگى هاشمى به ايشان است (رفسنجانى عضو جامعه روحانيت مبارز است) اما هر دو نفر از سپردن كشور به يك گروه سياسى جلوگيرى مى كنند و اين تلاشى جدى براى حفظ دو قطب مستقل قدرت است. به اين معنا رقابت مهدى كروبى و هاشمى رفسنجانى نه تنها منفى نيست بلكه واجد هر دو عنصر مشاركت (براى حضور بدنه اجتماعى دو گروه روحانى كشور) و رقابت (براى فعال شدن دو روحانى در ارائه برنامه ها و ديدگاه ها) خواهد بود. نيروهاى حامى دو جريان نيز متناسب با اين موقعيت جديد تصميم خواهند گرفت. در جناح راست به صورت طبيعى امكان اجماع مقابل هاشمى رفسنجانى از بين خواهد رفت. ولايتى و لاريجانى ترجيح مى دهند بخت خود را در پايان ۴ سال رياست جمهورى هاشمى بيازمايند و توكلى و احمدى نژاد احتمالاً وارد صحنه مى شوند اما نمى توانند نظر حزب موتلفه اسلامى يا جامعه روحانيت مبارز را به دست آورند. در جناح چپ نيز احتمال اجماع اندك خواهد بود. معين حتى در صورت تاييدصلاحيت نمى تواند موقعيت كروبى را نزد روحانيون مبارز كسب كند. ضمن آنكه گروه هايى مانند حزب همبستگى نيز به صورت جدى از دبيركل مجمع روحانيون مبارز حمايت مى كنند همچنان كه حزب كارگزاران به نفع هاشمى رفسنجانى وارد صحنه خواهد شد. در اين ميان بخش خاكسترى جناح چپ تعيين كننده خواهد بود. گروه هايى مانند جبهه مشاركت و مجاهدين انقلاب كه از معرفى نامزد دلخواه خود محروم خواهند شد عملاً تن به تقدير داده اند و در ترديد به سر مى برند. مصطفى معين در حالى آماده ورود به انتخابات مى شود كه مى داند بر جاى محمدرضا خاتمى و بهزاد نبوى تكيه زده است. در عين حال معين آخرين نامزد اختصاصى اين گروه موثر اصلاح طلب خواهد بود. اين گروه از اصلاح طلبان اما درباره حمايت از نامزدى هاشمى رفسنجانى و مهدى كروبى ترديد دارند. جناح چپ تاكنون دو تجربه سخت برخورد با هاشمى رفسنجانى (در مجلس چهارم و مجلس ششم) را سپرى كرده است كه مايل به تكرار آن نيست اما در عين حال معتقد نيست كه بايد از نامزدى هاشمى رفسنجانى رسماً دفاع كند. چپ گرايان معتقدند گرچه در مجلس ششم موافق حركت هاى فردى در نقد هاشمى نبوده اند و تنها از گذاردن نام وى در فهرست اصلاح طلبان خوددارى كرده اند اما اكنون نيز تنها مى توانند از نقد هاشمى جلوگيرى كنند يا در بهترين حالت از اصل نامزدى او حمايت كنند ضمن آنكه با معرفى نامزد مستقل خود تمايز خويش از هاشمى را نشان دهند. در اين صورت اصلاح طلبان به رقابتى آرام با هاشمى تن داده اند بدون آنكه چندان درباره نتيجه اين رقابت نگران باشند. درباره مهدى كروبى اما نزديكان به مجمع روحانيون مبارز معتقدند در تحليل نهايى گزينه اى جز او براى اصلاح طلبانى كه هنوز به ادامه اصلاحات عصر خاتمى اعتقاد دارند وجود نخواهد داشت.
در واقع مهمترين مطالبه اى كه معتقدان به نامزدى كروبى از ديگر گروه هاى اصلاح طلب دارند چيزى جز اين نكته نيست كه اگر امكان اجماع مثبت وجود ندارد اجماعى منفى هم شكل نگيرد. به اين معنا كه اگر امكان تعيين يك نامزد مشترك وجود ندارد اصلاح طلبان با دم زدن از تحريم انتخابات ياس و نااميدى را در بدنه خود ندمند. ترويج تئورى تحريم همه مردم را از مشاركت در انتخابات باز نخواهد داشت بلكه تنها گروهى از بدنه جامعه كه هنوز به تحليل هاى روشنفكران اصلاح طلب اعتقاد دارند از حضور در انتخابات صرف نظر مى كنند و بخش محافظه كار بدنه اجتماعى وارد انتخابات مى شوند و با راى دادن عملاً جناح خود را بر كرسى رياست جمهورى مى نشانند. مشابه اين تجربه در انتخابات مجلس ششم رخ داد.
عدم حضور اصلاح طلبان پاى صندوق هاى راى سبب شد بدنه ۲۰ درصدى محافظه كاران انتخابات را رقم بزند. بدين ترتيب نه تنها مهدى كروبى در مجلس هفتم راى نياورد بلكه حتى مصطفى تاج زاده، ابوالقاسم آشورى و محمد توسلى (از سه گروه جبهه مشاركت، كارگزاران سازندگى و نهضت آزادى) سرگروه هاى ليست هاى انتخاباتى هم در انتخابات قبلى شوراى شهر موفق به كسب راى مردم نشدند. اصلاح طلبان نزديك به جبهه مشاركت و مجاهدين انقلاب البته هرگونه دعوت به تحريم انتخابات را رد و نقد مى كنند.

مهمترين واكنش ها در انتقاد از درخواست رفراندوم را چهره هاى نزديك به اين دو گروه نشان داده اند و معتقدند با معرفى مصطفى معين خواسته اند ثابت كنند قائل به مشاركت و رقابت در انتخابات هستند و به همين دليل از طرح رضا خاتمى و بهزاد نبوى كه احتمال رد صلاحيت آنان بيشتر از همه است خوددارى كرده اند تا فرزندى خود را به نظام سياسى ثابت كنند. حاميان نامزدى مهدى كروبى اما پرسشى مهمتر از مجاهدين انقلاب و جبهه مشاركت دارند و آن شرايطى است كه به هر دليلى هاشمى رفسنجانى وارد انتخابات نشود و مصطفى معين نيز تائيد صلاحيت نگردد. در آن صورت آيا گزينه اصلاح طلبان نزديك به اين دو گروه تنها سكوت خواهد بود؟ و آيا سكوت مى تواند حيات سياسى آنان را در آينده ايران تامين كند؟ حاميان مهدى كروبى معتقدند در بدترين حالت پيروزى نامزد جناح راست در برابر كروبى نمايانگر بخش عمده اى از پايگاه اجتماعى جناح چپ خواهد بود كه قطعاً بسيار كمتر از آراى مرد پيروز در انتخابات نخواهد بود. بدين ترتيب به همان نقطه اوليه متصور براى انتخابات سال ۷۶ بازمى گرديم؛ آن زمان كه گمان مى رفت خاتمى با راى شكننده اى شكست مى خورد اما مى تواند حيات سياسى جناح چپ را در برابر جناح رقيب حفظ كند. از سوى ديگر حاميان مهدى كروبى معتقدند در صورت عدم حضور هاشمى رفسنجانى بعيد است جناح راست به اجماع برسد و پيروزى چپ بر نامزد آسان خواهد بود حتى اگر معين نيز در كنار كروبى قرار گيرد. طرح دولت ائتلافى و تعيين معاون اول رئيس جمهور از ديگر طرح هاى روحانيون مبارز براى ايجاد اجماع در جناح چپ است ضمن آنكه روحانيون مبارز معتقدند در صورت عدم حضور هاشمى رفسنجانى حتى گروه هايى مانند كارگزاران سازندگى ممكن است پشت سر كروبى قرار گيرند. به همين دليل است كه روحانيون مبارز برخلاف ديگر گروه هاى اصلاح طلب ترجيح مى دهد صريحاً اعلام كند قطعاً نامزد ما هاشمى رفسنجانى نيست و در پى جلب مردم به حضور در انتخابات باشد.
از سوى ديگر آمارها نشان مى دهد كه به جز ۲۵ درصد مردم كه هنوز تصميم نگرفته اند ۵۲ درصد معتقد به شركت در انتخابات هستند گروهى كه تصميم نهايى را خواهند گرفت. بدين ترتيب اگر تصميم هاشمى رفسنجانى است كه مى تواند محافظه كاران را از تعليق درآورد اصلاح طلبان به دو چيز نياز دارند تصميم رفسنجانى كه آنها را در كنار يا در برابر يك گزينه به نام مهدى كروبى قرار خواهد داد و تصميم مردم كه قضاوت نهايى را درباره مشاركت در انتخابات خواهد گرفت. اينگونه است كه هاشمى محافظه كاران را از تعليق و مردم، اصلاح طلبان را از ترديد رها خواهند ساخت.