تهران از حضور در اجلاس مراكش خوددارى كرد؛ «آينده خاورميانه» بدون ايران، مهران قاسمى، شرق

«اجلاس آينده» بدون حضور نماينده اى از جمهورى اسلامى ايران در مراكش آغاز به كار كرد. اين اجلاس كه به ميزبانى مراكش و با تلاش كالين پاول وزير امور خارجه ايالات متحده برگزار مى شود، قرار است به بررسى نحوه تسريع روند اصلاحات در جهان عرب پرداخته و موانع موجود بر سر راه آن را مورد بحث و بررسى قرار دهد. خوددارى جمهورى اسلامى ايران از شركت در اين اجلاس كه با حضور بيش از بيست كشور آفريقاى شمالى و خاورميانه از روز گذشته در مراكش آغاز به كار كرد، در حالى صورت مى گيرد كه پيش از اين برگزاركنندگان مراكشى خبر از حضور قطعى ايران داده بودند. «نبيل بن عبدالله» سخنگوى دولت مراكش در گفت وگو با خبرگزارى آسوشيتدپرس مى گويد: ايران در آخرين لحظات انصراف خود از شركت در اين اجلاس را به برگزاركنندگان اطلاع داده است. به باور اين مقام مراكشى، تصميم تهران به علت روابط فعلى اين كشور با ايالات متحده _ كه مشوق و در عمل برگزاركننده اين اجلاس محسوب مى شود _ اتخاذ شده است. تهران اعتقاد دارد كه حضور در اجلاسى كه ميزبان واقعى آن ايالات متحده است، با توجه به تهديداتى كه واشينگتن متوجه جمهورى اسلامى مى كند، امكان پذير نيست. «اجلاس آينده» كه با حضور وزراى كشورهاى خاورميانه، آفريقاى شمالى و هشت كشور صنعتى برگزار مى شود، بخشى از طرح «خاورميانه بزرگ» ايالات متحده است كه نخستين بار در جريان اجلاس هشت كشور صنعتى در ژوئن سال جارى مطرح گرديد. ايالات متحده به موجب اين طرح قصد دارد تا دولت هاى عرب را به ارتقاى سطح دموكراسى، رعايت حقوق بشر و آزادسازى اقتصادى وادار كند. اجلاس جارى مراكش نيز به باور تحليلگران سياسى با هدف متقاعد ساختن سران عرب به ارائه آزادى هاى سياسى _ اجتماعى هرچه بيشتر و از بين بردن زمينه اى كه باعث ايجاد و شكل گيرى گروه هاى افراطى مى شود، برگزار مى شود. اين در حالى است كه مقامات آمريكايى هدف اصلى برگزارى اين اجلاس را ايجاد زمينه لازم براى همكارى گروه هاى حافظ حقوق مدنى و دولت هاى عرب در راستاى تضمين رعايت حقوق بشر، پيشرفت و اصلاحات سياسى در منطقه ذكر كرده اند. از جمله اهداف فرعى اين همايش سياسى، تسريع روند اصلاحات اقتصادى در منطقه و حمايت از صنايع خصوصى است. طبق مذاكرات اوليه قرار است در جريان اين نشست گروه كارى ويژه اى براى بررسى نحوه افزايش سرمايه گذارى خارجى در منطقه تشكيل شود. كالين پاول وزير امور خارجه ايالات متحده كه برگزارى اين اجلاس را بر عهده دارد، در سخنرانى افتتاحيه خود با تاكيد بر لزوم تسريع روند اصلاحات سياسى در جهان عرب تصريح كرد كه اين اصلاحات تنها از درون امكان پذير است. پاول افزود: تصور مى كنم همگى موافق باشيم كه تغييرات پايدار و موثر تنها هنگامى صورت مى گيرد كه ناشى از تحولات درونى باشد. از سوى ديگر نبايد فراموش كرد كه آزادى سياسى و اقتصادى مترادف و همراستا با يكديگر هستند. سخنان پاول در قياس با آنچه كه در اجلاس ۸ كشور صنعتى به عنوان «طرح خاورميانه بزرگ» مطرح شد، نشانگر عقب نشينى آشكار ايالات متحده است. عقب نشينى پاول به باور كارشناسان سياسى حاصل اعتراضات گسترده اى است كه از سوى سياستمداران عرب نسبت به آنچه كه «دخالت آشكار واشينگتن در امور داخلى اعراب» تلقى مى گشت، صورت گرفت. پاول در شرايطى از لزوم «تغيير از درون» در جوامع عرب سخن مى گويد كه طرح اوليه ايالات متحده براى تصريح روند اصلاحات سياسى و اقتصادى در منطقه، عملاً به نوعى «دستورالعمل لازم الاجرا» شباهت داشت. تغيير لحن وزير امور خارجه ايالات متحده نيز نتوانسته است مانع اعتراض وزراى عرب حاضر در اجلاس شود. عمروموسى دبيركل اتحاديه عرب در جريان سخنرانى خود با اشاره به اينكه تنها صلح در خاورميانه مى تواند به تصريح روند اصلاحات در جهان عرب منتهى شود، سخنان پاول را مبنى بر اينكه دولت ها و سياستمداران عرب نبايد از بحران خاورميانه به عنوان دستاويزى براى توجيه به تعويق انداختن يا ممانعت از روند اصلاحات سياسى - اقتصادى سوءاستفاده كنند، رد كرده و افزود: صلح پايدار در خاورميانه، تضمين كننده موفقيت روند اصلاحات در تمامى سطوح است. موسى كه پيش از اين به عنوان وزير امور خارجه مصر فعاليت داشت، در ادامه تشكيل كشور مستقل فلسطين را شرط لازم براى اجراى طرح مورد حمايت ايالات متحده دانست. اين مقام عرب در ادامه با انتقاد تلويحى از رويكرد سياستمداران آمريكايى افزود: چگونه مى توان به همكارى متقابل اميدوار بود، هنگامى كه اسلام به عنوان يك فرهنگ و يك مذهب مورد اتهام قرار مى گيرد؟ آيا هنگامى كه يكى از طرفين مذاكره اى متهم به تروريسم مى شود، همكارى امكان پذير است؟ آيا بدون صلحى عادلانه در خاورميانه و رهايى عراق از هرج و مرج و ويرانى همكارى امكان پذير است؟ سعودالفيصل وزير امور خارجه عربستان سعودى هم در سخنان خود به انتقاد از ايالات متحده پرداخته و جهت گيرى سياسى كاخ سفيد در حمايت از اسرائيل را مهمترين مانع تسريع و توسعه اصلاحات در منطقه دانست. اين مقام سعودى در ادامه افزود: بگذاريد با واقعيات روبه رو شويم. اختلافات ما نه فرهنگى است و نه مذهبى. ما نه گرفتار برخورد تمدن ها هستيم و نه ارزش هايى متضاد با يكديگر داريم. موضوع اصلى كه مانع از همكارى ميان طرفين شده است، طولانى ترين درگيرى تاريخ جهان مدرن است. شاهزاده سعودالفيصل در ادامه با اشاره به استانداردهاى دوگانه ايالات متحده در عرصه سياست خارجى افزود: جهان عرب متحير است كه چرا ايالات متحده اصرار خود مبنى بر گسترش دموكراسى و رعايت حقوق بشر را هرگز متوجه اسرائيل نكرده و حتى براى مهار اقدامات اين رژيم عليه فلسطينيان هيچ اقدامى انجام نمى دهد. اين مقام سعودى در ادامه با اشاره به اينكه اعراب نمى توانند حمايت هاى مداوم ايالات متحده از اسرائيل را ناديده بگيرند اظهار اميدوارى كرد كه با پايان درگيرى فلسطين و اسرائيل آرامش به منطقه بازگردد.

اظهارات اين دو مقام برجسته عرب درحالى صورت مى گيرد كه پاول پيش از آن اظهار اميدوارى كرده بود در جريان اين اجلاس موفق به جلب نظر مساعد سران عرب شود. سير حوادث در اجلاس مراكش و مخالفت سران عرب با طرح ايالات متحده براى تسريع روند اصلاحات سياسى _ اقتصادى در منطقه _ كه از ديد بسيارى از دولتمردان منطقه تلاشى براى القاى ارزش هاى آمريكايى و نابودى سنت هاى ديرينه ملى و مذهبى محسوب مى شود _ از يك سو و مخالفت گسترده مردمى در كشورهاى مختلف با برگزارى اين اجلاس، حاكى از شكست وزير امور خارجه مستعفى آمريكا در آخرين ماموريت خود است.