دکتر عبدالکریم سروش: تذبذب عملی خاتمی ریشه در تذبذب فکری ایشان دارد

دكتر عبدالكريم سروش گفت: دمكراسي و عدالت سياسي يكي از مفاهيمي است كه تحقق خارجي آنان موكول به تحقق ذهني آنان است.
وي كه جمعه شب در جمع دانشجويان و ايرانيان مقيم پاریس به دعوت انجمن اسلامي دانشجويان پاريس پیرامون " نسبت میان اسلام و دموکراسی " سخن مي گفت افزود: اگر درك درستي از دمكراسي و آزادي نداشته باشيم تحقق آنان امكان نخواهد داشت.
دكتر سروش كه در انستيتو مطالعات و تحقيقات عالی علوم اجتماعي پاريس سخن می گفت در خصوص نوع دوم مفاهيم گفت: مفاهيمي مانند زينت و يا زيور, ازدواج وخريد و فروش و كثيري ديگر از مفاهيم در جايي می توانند ظهور پيدا كنند كه كساني انان را تصور كرده باشد. وي كه باستناد به سخنان "هايك" فيلسوف جامعه شناس اطريشي ساكن در انگليس سخن مي گفت افزود:وجودخارجی بعضي مفاهيم ديگر نيازي به تصور ذهني افراد ندارند.
سروش در همين خصوص ادامه داد: مفاهيمي مانند بنزين, هوا و اكسيژن در خارج و مستقل از درك ما وجود دارند. وي در ادامه سخنان خود گفت:اگر ما درك ناقص و بدي از مفاهيم نوع اول داشته باشيم در خارج اينگونه مفاهيم نيزتحقق ناقص خواهند داشت.
دكتر سروش با اشاره به مراسم روز جهاني فلسفه كه به مدت دو روز در يونسكو برگزار شد گفت:در آنجا هم يونسكو تصميم گرفت در آينده عدالت سياسي كه همانند مكراسي است و عدالت اجتماعي را سرلوحه فعاليت سالهاي آينده خود قرار دهد.
اين تنها مدعو ايراني يونسكو افزود: يونسكو بجاي واژه دمكراسي از واژه "عدالت سياسي" كه با تفكر شرقي مناسبت بيشتري دارد استفاده كرد. وي در ادامه سخنان خودبه ١۰۰سال مبارزه ايرانيان براي دمكراسي اشاره کرد و گفت: در انقلاب مشروطه واژه دمكراسي بكار نمي رفت بلكه و افرادي مانند ايت الله نائيني بدنبال دفع افسد به فاسد بودند. سروش افزود: وي حكومت مشروطه و مقيده شاه را بر حكومت مطلقه شاه ترجيح مي داد. وي به مهمترين كار نائيني اشاره كرد و ادامه داد:اين روحاني مشروطه خواه تلاش نكرد تئوري حكومت مشروطه خود را از دين استخراج كند.
مبتكر تئوري "قبض و بسط شريعت" به تاريخ انقلاب اسلامي اشاره كرد وگفت: دراين دوره تئوري "ولايت فقيه" كه مشروعيت و قدرت حكومت در اختيار فقيه قرار مي گيرد وضع شد. وي خطاب به حاضران افزود: در اين تئوري همه افراد
جامعه در ظل و سايه فقيه هستند و همه مشروعيت حكومت از فقيه است.
سخنران در ادامه به اشتباه تاريخي استفاده از واژه "ولايت" در انقلاب اسلامي اشاره كرد و گفت: استفاده از كلمه"ولايت" و " ولی" در اين تئوري بدون در نظر گرفتن اينكه اين تئوري خوب است يا بد يك اشتباه بزرگ بوده است.
وي افزود: در فرهنگ شيعه و در بين مقاهيم اسلامي واژه "ولايت" يك بار معنوي و عرفاني دارد.
سروش گفت: وقتي ما كلمه ولايت را بكار مي بريم اين واژه ما را بلافاصله به امور باطني وصل مي كند ونظرهارابه آن شان و مقام معنوي كه پيامبر و ائمه داشتند جلب مي كند. وي افزود: به همين دليل استفاده از كلمه ولايت مساعد يك بد فهمي بود بطوريكه بعدها نيز تا ذوب در ولايت پيش رفت.
وي افزود:اگر تئوري "ولايت فقيه" يك تئوري مضر بود،این واژه صد برابر ضرر آنرا بيشتر كرد اگر اين تئوري معيوب بود صد برابر آنرا بيشتر معيوب كرد.
استاد برجسته دانشگاه های ایران گفت:اگر بجاي كلمه "ولايت", زعامت و يا رياست بكاري مي رفت از نظر فقهي هيچ اشكالي بيش نمي آمد اما از دامنه مشکلات کاسته می شد.
وي با اشاره به محكوم كردن مرحوم دكتر شريعتي از سوي برخي در قبل از انقلاب افزود: به مرحوم شريعتي مي گفتند كه وي ولايت ندارد. سخنران در همين زمينه ادامه داد: منظور آنان اين نبود كه دكتر شريعتي ولايت فقيه و يا ولايت كسي ديگر را قبول ندارد بلكه منظورشان اين بود كه وي ولايت ائمه را قبول ندارد.
وي گفت:استفاده از واژه "ولايت" جايگاه فقيه را مقدس كرد هر چندمنظور اولیه طراحان این طرح آن نبود ولي متاسفانه اين نقش دوگانه به فقيه داده شد. سروش به وضع و استفاده جديد از واژه "ولايت" اشاره كرد و افزود:اگر كلمه "زعامت فقيه" و يا "رياست فقيه" بجاي "ولايت فقيه" بكار برده مي شد آنوقت نمي شد از"ذوب شدن در ولايت فقيه" سخن گفت وي در ادامه خاطرنشان كرد: تئوري ولايت فقيه يك تئوري اقليت شيعه است كه خيلي نیز جوان مي باشد ولي چون رهبر انقلاب از آن دفاع كرد در ايران به اجرا در آمد. دكتر سروش در ادامه سخنان خود به ديدار خصوصي اخير خود باآيت الله منتظري در قم اشاره كرد وگفت: به اين فقيه بزرگ گفتم از نظر شرعي آيا مردم حق دارندقراردادی ببندند كه براساس آن عده ای بعضي كارها رابرايشان انجام دهند ودرقبال آن به این افراد مزد پرداخت کنند؟ كه ايشان پاسخ گفتند كاملا اين شرعي است. وي افزود: من ادامه دادم اگر اين قرارداد در ارتباط با حكومت باشد چطور كه باز هم اين فقيه بزرگوار با استناد به ادله فقهي آنرا قبول كردند. سخنران ادامه داد : اين همان "قرارداد اجتماعي" است كه لاك و روسو از آن صحبت كرده اند.
وي افزود:اخيرا در يك سخنراني به دانشجويان متذكر شدم كه اگر عقلي بخواهید عمل كنید،عقلا اين تئوري را قبول کنید و آنان كه مي خواهند از نظر فقهي مشكلي برايشان نباشد بدانند حداقل يك فقيه بزرك در قم نظريه "قرارداد اجتماعي" را قبول كرده است. اين متفكر ايراني گفت: خوشبختانه از نظر تئوري خيلي از مشكلات حل شده است هر چند راه درازي تا دموكراسي داريم ولي بايد توجه كنيم كه ما در يك جامعه ديني زندگي مي كنيم و مردم نگران دين و ايمانشان هستند.
سروش افزود: من هميشه بر اين باور بوده ام كه در يك جامعه ديني تحول و اصلاحات بوقوع نخواهد پيوست مگر اينكه دين داران قبول كنند اين فكر و اين تحولات با دين و ايمانشان مخالفتي ندارد سروش در ادامه وارد بحث دقيقتر و تئوريک خود شد و گفت:به نظر من دمكراسي لايه هايي دارد كه در ايران يك فرم از دمكراسي قابل اجرا است.
وي افزود: ما در حكومتهاي دمكراتيک سه مرحله نصب حاكمان, نقد حاكمان و در مرحله سوم عزل حاكمان را داريم. اين متفكر ايراني گفت:همه اين مراحل را به نظر من مي توان در ايران به اجرا بگذاريم كه نه به شرع ضرر و آسيبي برسد و حتي مي توان از پيشوايان ديني تاييداتي براي آنان نيز گرفت. وي گفت: به نظر من حق نقد مهمترين است اين حق همان آزادي مطبوعات ورسانه ها ست. سخنران افزود:اين حق, حق خارج دين مردم است كه به حقوق بشر ربط پيدا مي كند در واقع حق نقد يك حق ديني نيست. وي گفت: نقد حاكمان امروز ديگر در گوشي با حاكم حرف زدن نيست بلكه همان آزادي مطبوعات و حق نظارت است كه در بعضي موارد از آن به عنوان عبادت نام برده شده است. سروش افزود: بايد راه كارها و كانالهاي نقد و تشكيل رسانه ها و احزاب را داد كه هيچ منافاتي با دين ندارد. وي ادامه داد:اگر بتوانيم حق نقد و نظارت را به اجرا در آوريم در واقع مهمترين ركن دمكراسي را به اجرا در آورده ایم. دکتر سروش در ادامه سخنان خود به سئوالات دانشجویان و ایرانیان شرکت کننده در سخنرانی پاسخ گفت. وی در پاسخ به سئوالی در خصوص موفقیت اصلاحات و نقد خود از رییس جمهوری ایران با اشاره به بخش اول سخنان خود گفت: وقتی که کسانی در ایران از نقد مصون هستند انصاف نیست ازآقای خاتمی نقد کنیم. وی افزود من زمانی از آقای خاتمی نقد خواهم کرد که نقددیگران هم ممکن باشد.

این متفکر ایرانی افزود: با این حال من فکر می کنم برای آقای خاتمی اصل مفهوم دمکراسی و آزادی مطبوعات حل نشده است لذا به همین دلیل در بعضی از موارد خیلی کوتاه آمده است . وی ادامه داد: آقای خاتمی اگر به شکل ذهنی برای خود مسئله دمکراسی را حل کرده بود شجاعت در عمل پیدا می کرد در واقع تذبذب عملی آقای خاتمی ریشه در تذبذب فکری ایشان دارد. دکتر سروش گفت: اگر بخواهم خیلی مختصر عرض کنم یکی از مشکلات اقای خاتمی علاقه ایشان به فردید می باشد که در وی تزلزل ایجاد کرده است.

* با سپاس از س براي ارسال اين گزارش.