مجلس هفتم، ركورددار سريعترين استيضاح؛ نگاهى به ۱۴ استيضاح در تاريخ مجلس شوراى اسلامى، روزنامه ايران

پارلمان قلب تپنده دموكراسى است . پارلمان كه مهم ترين وظيفه اش قانونگذارى است ، نظارت هم مى كند. نظارت بر دولت جدى ترين نوع نظارت پارلمانى است. از آن روز كه دولتى تشكيل مى شود پارلمان با رأى اعتماد به وزيران نوع نظارت خود را آغاز مى كند. با اين حال در طول چهار سال، نمايندگان پارلمان از راههاى مختلف تلاش مى كنند دولت را به كنترل درآورند چه دولت موافق آنان باشد چه نباشد . استيضاح اما به عنوان قوى ترين اهرم نظارت اغلب زمانى به كار گرفته مى شود كه مجلس تصور كند همه راهها براى رسيدن به خواسته هايش در يك حوزه مشخص پيموده شده و نتيجه لازم به دست نيامده است. به اين ترتيب استيضاح و متعاقب آن رأى اعتماد يا عدم اعتماد مهمترين واقعه اى است كه در روابط مجلس و دولت روى مى دهد. در پارلمان ايران از بعد از پيروزى انقلاب، تا كنون ۱۳ استيضاح رقم خورده و دهها طرح استيضاح نيز به سرانجام اجرا نرسيده و وزير به پاى ميز استيضاح كشانده نشده است. ولى فردا، مجلس تازه تأسيس هفتم اولين استيضاح و چهاردهمين استيضاح پارلمانى را رقم مى زند. اين استيضاح سريعترين استيضاح در طول عمر يك پارلمان است . بنابراين مجلس هفتم را بايد ركورددار سريعترين استيضاح دانست. احمد خرم وزير راه و ترابرى دولت سيدمحمدخاتمى در حالى فردا از سوى مجلس آبادگران استيضاح مى شود كه آبادگران مجلس هفتم تنها چهارماه از فعاليتشان مى گذرد.
> هفت مجلس، ۱۳ استيضاح
از ابتداى تشكيل مجلس پس از پيروزى انقلاب اسلامى ۱۳۵۷ تاكنون ۱۳ استيضاح به طور رسمى در صحن پارلمان صورت گرفته است. استيضاح شهاب الدين گنابادى وزير مسكن وشهرسازى اولين استيضاح پس از انقلاب اسلامى بود كه در دوره اول و در ۱۱ آبان ۱۳۶۱ انجام پذيرفت.
در جلسه مجلسى كه رياست آن برعهده اكبر هاشمى رفسنجانى بود ، نمايندگان مجلس اول در پانزدهم آبان ۱۳۶۲ در دومين استيضاح خود، على اكبر ناطق نورى را به صحن علنى كشاندند و او را استيضاح كردند. در حالى كه مجلس دوم استيضاحى به خود نديد اما در مجلس سوم بهزاد نبوى به عنوان وزير صنايع سنگين به مجلس فراخوانده شد تا سومين وزير استيضاح شده پس از انقلاب نام گيرد. بهزاد نبوى در ۲۹ مرداد ۱۳۶۸ در حالى كه يك هفته به پايان زمان كار دولت هاشمى رفسنجانى مانده بود [دولت جديد هفتم شهريور ۱۳۶۸ آغاز به كار كرد] در مجلس حاضر شد و در مقابل نمايندگان استيضاح كننده از خوددفاع كرد. مهدى كروبى رياست مجلس را برعهده داشت . در مجلس سوم دو استيضاح ديگر هم انجام شد. ايرج فاضل ومحمدعلى نجفى وزيران بهداشت و درمان و آموزش و پرورش دولت اكبر هاشمى رفسنجانى بودندكه طرح استيضاح آنان در مجلس سوم امضا و به اجرا گذاشته شد. مجلس چهارم نيز محمدسعيدى كيا وزير راه و ترارى و حسين محلوجى وزير معادن و فلزات را استيضاح كرد. محمدسعيدى كيا در سال اول مجلس چهارم ـ ۱۱ اسفند ۱۳۷۱ و حسين محلوجى در سال سوم ۲۳ آذرماه ۱۳۷۳ استيضاح شدند.
جنجالى ترين استيضاح هاى تاريخ پارلمان انقلاب اسلامى ، دو استيضاح مجلس پنجم بود: عبدالله نورى و عطاءالله مهاجرانى وزيران كشور و فرهنگ و ارشاد اسلامى . در حالى كه عبدالله نورى حدود ۹ماه از زمان وزارتش نمى گذشت مجلس پنجم او را در آخرين روز بهار ۱۳۷۷ استيضاح كرد. در دومين استيضاح مجلس پنجم در نزديك به يك سال پايانى يازدهم ارديبهشت ۱۳۷۸ اين مجلس انجام شد. در مجلس ششم در حالى اكثريت نمايندگان هوادار دولت بودند، چهار استيضاح ـ بيشترين استيضاح در طول دورانهاى مجلس ـ صورت گرفت . على عبدالعلى زاده مسعود پزشكيان ، مرتضى حاجى و احمد معتمدى وزيران مسكن ، بهداشت و درمان ، آموزش و پرورش وپست وتلگراف و تلفن در مجلس ششم استيضاح شدند. على عبدالعلى زاده وزير مسكن در سال سوم مجلس ششم استيضاح شد و سه وزير ديگر هرسه در سال آخر مجلس ششم استيضاح شدند.
> نتايج بى ثمر استيضاح ها
طراحان استيضاح معمولا ً در تنظيم فرمهاى استيضاح خود و همراهى ساير نمايندگان با جمع آورى اسناد و مدارك و دلايل گوناگون تنها يك هدف اصلى را دنبال مى كنند. «رأى عدم اعتماد به وزير» شايد در تمام استيضاح ها تنها هدف اصلى استيضاح كنندگان بركنارى وزير استيضاح شده باشد. با اين حال از بين ۱۳استيضاح تنها دو وزير رأى عدم اعتمادگرفتند.
ايرج فاضل وزير بهداشت دولت اكبر هاشمى رفسنجانى پس از گذشت نزديك به يك سال از فعاليتش در دولت با رأى عدم اعتماد نمايندگان مجلس سوم از سمت خود كنار گذاشته شد. عبدالله نورى نخستين وزير كشور دولت سيدمحمد خاتمى دومين وزيرى است كه با استيضاح مجلس پنجم و رأى منفى ۱۳۷ نماينده مجلس وزارت كشور را در حالى كه تنها ۹ماه از طول وزارتش مى گذشت، ترك كرد. ۱۱۷ نماينده از مجموع ۲۶۵ رأى به عبدالله نورى رأى مثبت داده بودند.


در بين وزيران استيضاح شونده، استيضاح بهزاد نبوى وزير صنايع و معادن در مجلس سوم بسيار جالب بود. بهزاد نبوى در حالى استيضاح شد كه تنها يك هفته به پايان كار دولت اكبر هاشمى رفسنجانى باقى مانده بود. عطاالله مهاجرانى وزير سابق فرهنگ و ارشاد اسلامى نيز از جمله وزيرانى بود كه هم در زمان معرفى اوليه به مجلس و هم در جلسه استيضاح، رأى اعتماد سختى را از مجلس گرفت تا تنها وزيرى باشد كه از مجلس پنجم دو بار رأى اعتماد گرفت.
> استيضاح هاى مشترك در ادوار مختلف مجلس
نگاهى به سير ۱۳ استيضاح صورت گرفته در مجالس اول تا ششم و همچنين اولين استيضاح مجلس هفتم نشان مى دهد وزيران استيضاح شده در ادوار مختلف معمولا ً مشترك بوده اند. وزيران مسكن (گنابادى و عبدالعلى زاده)، كشور (ناطق نورى و عبدالله نورى)، بهداشت و درمان (ايرج فاضل و محمود پزشكيان)، صنايع سنگين و معادن (بهزاد نبوى و حسين محلوجى)، آموزش و پرورش (نجفى و حاجى) راه و ترابرى (سعيدى كيا و احمد خرم) و ارشاد (عطاالله مهاجرانى) تنها وزيرانى بوده اند كه استيضاح شده اند. اين استيضاح ها نشان مى دهد نمايندگان مختلف ادوار مجلس بيشتر وزيرانى را استيضاح كرده اند كه خدمات عمومى و مردمى ترى ارائه كرده اند و وزيران سياسى همچون اطلاعات يا خارجه و دادگسترى و حتى وزير دفاع يا وزيرانى ديگر مثل جهاد، كشاورزى، علوم، نفت، نيرو، بازرگانى و... كمتر مورد پرسش و استيضاح قرار گرفته اند.
> دولت و مجلس اصلاحات ركورد بيشترين استيضاح
استيضاح هاى انجام شده نشان مى دهد دو دولت سيد محمد خاتمى با هفت استيضاح (عبدالله نورى، عطاالله مهاجرانى، عبدالعلى زاده، پزشكيان، حاجى، معتمدى و خرم) در سه مجلس پنجم، ششم و هفتم ركورددار بيشترين استيضاح هاى صورت گرفته اند. در همين حال مجلس ششم هم با ۴استيضاح تاكنون بيشترين طرحهاى استيضاح را به سرانجام رسانده است.
۴ وزير دولت هاى اكبر هاشمى رفسنجانى (ايرج فاضل، محمدعلى نجفى، محمد سعيدى كيا و حسين محلوجى) در مجالس سوم و چهارم استيضاح شده اند. وزيران مسكن (شهاب الدين گنابادى) ، كشور (على اكبر ناطق نورى) صنايع سنگين (بهزاد نبوى) دولت هاى آيت الله خامنه اى و نخست وزيرى ميرحسين موسوى در مجلس اول استيضاح شدند.
مجلس دوم در بين ادوار مختلف مجلس، تنها مجلسى است كه هيچگونه طرح استيضاحى را مطرح نكرده است.

همزمان با شروع هفته دولت كارت يكى از نمايندگان مجلس هفتم بالا رفت و به هيأت رئيسه مجلس تذكر داد كه بى طرفى را حفظ و استيضاح وزير راه و ترابرى را همان روز اعلام وصول كنند. اين تذكر نشان از آن داشت كه طرح استيضاح احمد خرم فراز و نشيب هاى فراوانى داشته است. احمد خرم از جمله وزيرانى است كه از ابتداى آغاز به كارمجلس هفتم و حتى قبل از آن زمزمه استيضاحش به گوش مى رسيد. فردا استيضاح احمدخرم وزير راه و ترابرى انجام خواهد شد. چهارمين استيضاح مجلس شوراى اسلامى و سريع ترين استيضاح. فردا نمايندگان مشخص خواهندكرد كه آيا به احمد خرم اجازه خواهند داد تا ۱۰ماه آينده دولت سيدمحمد خاتمى را همراهى كند و استيضاح به سرانجام نرسد يا اينكه خرم سومين وزيرى خواهد بود كه در بين ۱۴ استيضاح، دولت را در سال پايانى ترك مى كند.